Hàng năm thì cứ mỗi độ xuân về và khi mùa thu tới, người dân thuộc 49 làng Quan họ gốc ở xứ Kinh Bắc (bao gồm cả tỉnh Bắc Ninh và tỉnh Bắc Giang ngày nay), dù họ đang ở bất cứ nơi đâu cũng sẽ trở về quê hương để tham gia trẩy hội đình, hội chùa, những lễ hội hết sức độc đáo bởi vì chúng đã gắn liền với trình diễn dân ca Quan họ tự bao đời nay.
Mặc dầu thì còn có những ý kiến khác nhau về thời điểm ra đời của Quan họ, có ý kiến thì cho là Quan họ có từ thế kỷ 11, số khác cho là từ thế kỷ thứ 17, song, dựa vào các công trình khảo sát, nghiên cứu từ trước tới nay đều đã khẳng định được giá trị to lớn của di sản “Văn hóa Quan họ”, đặc biệt chính là dân ca Quan họ, một loại hình nghệ thuật được coi như là cốt lõi của văn hóa xứ “Kinh Bắc” ngàn năm văn hiến.
Dân ca Quan họ là một hình thức hát giao duyên
Dân ca Quan họ là một hình thức hát giao duyên. Những liền anh trong trang phục truyền thống khăn xếp, áo the và những liền chị duyên dáng trong bộ áo mớ ba, mớ bẩy, đầu đội nón thúng quai thao, cùng nhau hát đối những câu ca mộc mạc, đằm thắm, cách hát theo lối truyền thống không cần nhạc đệm mà vẫn đầy chất nhạc, thể hiện nét văn hóa tinh tế của người Quan họ.
Theo quan niệm của người Quan họ, nghệ nhân là những ngưòi có kỹ năng hát “vang, rền, nền, nẩy” điêu luyện, thuộc nhiều bài, nhiều “giọng” Quan họ, họ chính là những bậc thầy dân gian thực hành việc sáng tạo, lưu giữ và trao truyền vốn di sản quý báu đó cho các thế hệ mai sau nên rất xứng đáng được tôn vinh.
Các hình thức hát Quan họ
Nét đặc trưng của hát Quan họ chính là hát đối đáp; giữa một bên là liền anh và một bên là liền chị trong không gian văn hoá Quan họ. Hình thức hát Quan họ cũng rất phong phú gồm:
- Hát hội là hình thức ca hát chủ yếu ở hội. Hát để vui Xuân, vui hội, vui bầu, vui bạn.
- Hát canh, thường diễn ra vào mùa xuân hoặc mùa thu, mùa của hội chùa. Hội đình làng giữa các nhóm quan họ nam và nữ mời nhau đến nhà. Và hát một canh cho vui bàu bạn, vui xóm làng. Canh hát thường kéo dài từ bảy, tám giờ tối đến hai, ba giờ sáng. Thậm chí hai, ba ngày đêm.
- Hát lễ thờ, khi các Quan họ rủ nhau đến hội làng. Thì mỗi nhóm thường sắm sửa trầu, cau, hương, nến, hoa quả; để vào đình làm lễ thánh và cũng để trình dân.
- Hát cầu đảo (cầu mưa), người Quan họ cũng như đông đảo cư dân Quan họ. Dùng tiếng hát để cầu mong trời cao và thần linh cho mưa thuận gió hoà, mùa màng tốt tươi…
- Hát kết chạ (kết nghĩa), các làng đã kết chạ anh chạ em, vào dịp có hội lễ, chạ anh, chạ em thường mời nhau sang dự hội, ca vui với những canh thâu đêm suốt sáng, xong cuộc hát Quan họ kết chạ này mời nhau toả đi hát tự do ở trong hội…
Các thách thức phải đối mặt của dân ca Quan họ
Bảo vệ văn hóa phi vật thể
Ngày nay, trước sức ép của xu thế toàn cầu hóa về kinh tế, quốc tế hóa về văn hóa và sự phát triển mạnh mẽ, đa dạng, nhiều ưu thế của các loại hình văn hóa, nghệ thuật, cũng như nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể khác, Quan họ cổ cũng phải đối mặt với một thách thức lớn là nguy cơ bị mai một, thậm chí có thể bị mất hẳn nếu không kịp thời có biện pháp bảo vệ lâu dài cho thế hệ trẻ.
Bởi vậy, lề lối sinh hoạt ca hát Quan họ cổ, những giọng hát cổ với kỹ thuật “vang, rền, nền, nẩy” vốn đã làm nên giá trị đặc sắc của dân ca Quan họ hiện đang lưu tồn trong trí óc và trái tim say nghề của các cụ “Liền anh, Liền chị” nay đã trạc tuổi 70 đến 90 rất cần được trao truyền và tiếp nối.
Thiết lập Hệ thống Báu vật Nhân văn sống
Thực hiện Luật Di sản văn hóa và Quyết định của UNESCO về “Thiết lập Hệ thống Báu vật Nhân văn sống”, được sự hỗ trợ của Văn phòng UNESCO Hà Nội, năm 2003 Cục DSVH đã phối kết hợp với Sở Văn hóa – Thông tin tỉnh Bắc Ninh triển khai đề án thí điểm nghiên cứu xây dựng danh sách nghệ nhân Quan họ và đã chọn ra được danh sách 6 cụ đại diện cho lối ca Quan họ cổ của tỉnh Bắc Ninh. Dự án nhằm mục đích tôn vinh và hỗ trợ nghệ nhân. Góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về công tác bảo vệ DSVHPVT Quan họ.
Từ năm 2002, Chính phủ đã giao cho Bộ Văn hóa – Thông tin lập hồ sơ khoa học về “Dân ca Quan họ Bắc Ninh”, hồ sơ này đang được các cơ quan, tổ chức và cộng đồng địa phương tích cực xây dựng để trình UNESCO đăng ký vào “Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”.
Trang asbellblu.com xin cảm ơn các bạn đã đọc bài viết của chúng tôi.
