Trên bàn thờ tổ tiên, việc trưng bày mâm ngũ quả là một phần quan trọng không thể thiếu vào mỗi dịp Tết. Mâm ngũ quả mang những ý nghĩa sâu sắc về sự đoàn viên, sung túc cũng như đây là thứ để họ có thể gửi gắm những ước nguyện tốt đẹp cho suốt một năm nhân dịp đầu năm mới.
Mâm ngũ quả là một mâm trái cây với 5 loại hoa quả khác nhau, được bày biện cực kỳ đẹp mắt và dâng lên bàn thờ tổ tiên của nhà vào mỗi dịp Tết Nguyên đán. Mỗi loại quả được bày trên mâm ngũ quả thể hiện những mong ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp, bày biện của chúng. Ngày nay, mâm ngũ quả còn mang ý nghĩa về việc trang trí cho không gian phòng khách vào các ngày đầu xuân năm mới, bên cạnh theo đó là các ý nghĩa tâm linh.
Sự khác biệt giữa mâm ngũ quả của các miền
Mâm ngũ quả ở ba miền có sự khác nhau nhất định. Mâm ngũ quả Tết miền Bắc thường gồm các loại trái cây như: chuối, dưa hấu (màu xanh); bưởi, phật thủ, cam, quýt hoặc quất (màu vàng); hồng, ớt hoặc táo tây (màu đỏ); đào hoặc lê (màu trắng); mận hoặc nho (màu đen) với những màu sắc khác nhau và mang những ý nghĩa riêng biệt. Cách bày biện thường là nải chuối được đặt ở dưới cùng, trên nải chuối để quả bưởi ở giữa và xung quanh xếp xen kẽ các loại trái cây khác.
Trong mâm ngũ quả miền Bắc, chuối hay phật thủ thể hiện sự che chở của trời đất thiên nhiên cho con người và gia đình sum vầy, đầm ấm, quây quần bên nhau. Ớt, táo tây thể hiện sự may mắn; cam, quýt, quất, hồng thể hiện tài lộc, phú quý còn quả lê, đào tượng trưng cho sự thăng tiến, thành đạt.
Người miền Trung thường không kiêng kỵ loại quả nào khi bày biện mâm ngũ quả. Mâm ngũ quả của các gia đình miền Trung thường có dứa, thanh long, dưa hấu, xoài, bưởi, nho, táo, cam, lê, mãng cầu, chuối xanh.
Với người miền Nam, khi bày mâm ngũ quả, họ mang theo ước vọng “cầu sung vừa đủ xài”, nghĩa là mong muốn một năm mới sung túc, đủ đầy. Tương ứng với đó, họ sẽ dùng các loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.
Mâm ngũ quả ở từng vùng miền
Sau đây là hình ảnh mâm ngũ quả ngày Tết đơn giản và đẹp mắt. Các gia đình có thể tham khảo để bày biện cho dịp Tết Canh Tý 2020:
Mâm ngũ quả miền Bắc
Các gia đình miền Bắc thường chú trọng Ngũ hành. Vì thế mỗi loại trái cây bày lên mâm ngũ quả đều mang một màu sắc tượng trưng cho Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ riêng. Cách bày trí mâm ngũ quả truyền thống của miền Bắc là quả chuối sẽ nằm dưới cùng, bao bọc từng loại quả như bưởi vàng, quýt đỏ, táo xanh hay nho tím.
Tuy nhiên ngày nay, người ta không còn cứng nhắc phải là “ngũ quả” nữa mà phong phú hơn nhiều. Có thể là thập, bát, cửu nhưng nhìn chung vẫn mang ý nghĩa cầu mong sung túc và an khang. Các loại quả thường có trên mâm ngũ quả miền. Bắc gồm: quả phật thủ/ bưởi, chuối xanh, quả sung hoặc mây, quất, hồng, lê, dưa lê, nho…
Mâm ngũ quả miền Trung
Đối với mâm ngũ quả ở các gia đình miền Trung khá đơn giản. Với điều kiện thiên nhiên khá bất tiện cho việc sinh trưởng của cây cối. Nên người dân ở đây thường không câu lệ hình thức. Chủ yếu là cây nhà lá vườn có gì lễ đấy. Mặt khác, miền Trung chịu sự giao thoa của 2 miền Nam, Bắc. Nên mâm ngũ quả thường có: chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài…
Mâm ngũ quả miền Nam
Người miền Nam không bày mâm ngũ quả theo quan niệm ngũ hành tuy nhiên có nhiều câu nói có phát âm giống như những loại quả để bày mâm ngũ quả như “Cầu vừa đủ xài”, “Cầu sung/thơm vừa đủ xài”,…tương ứng với những loại quả như mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung, thơm với mong muốn một năm đầy đủ, sung túc không lo túng thiếu.
Khác với gia đình ở miền Bắc hay Trung; các gia đình ở miền Nam lại kỵ những loại quả do phát âm không được hay như:
- Chuối: Chúi nhủi, làm ăn bình bình, không phất lên được.
- Cam, quýt: Quýt làm cam chịu.
- Lê, bom: Lê lết, khó thành công, dễ thất bại.
Mỗi vùng miền đều có những phong tục, tập quán cùng điều kiện tự nhiên riêng. Nên sự bày trí, lựa chọn hoa quả bày lên mâm ngũ quả cũng có sự khác nhau. Nhưng xét chung vẫn mang một nét đẹp văn hóa đặc trưng của người Việt và lòng thành kính với tổ tiên, đất trời. Với mong muốn một năm mới an khang, đủ đầy và hạnh phúc.
Hãy cùng chúng tôi xem thêm những bài viết khác về văn hóa Việt Nam.
